Het broedseizoen voor de grutto en andere weidevogels is al even aan de gang. Over een poosje zullen ze hun broedgebied weer verlaten. De grutto’s maken zich dan op voor hun jaarlijks terugkerende vliegtocht naar onder meer Senegal en Guinee-Bissau. Daar overwinteren ze. Tom Kortleve (38) uit Oud-Alblas, bekend van de grote plasdras bij de eendenkooi aan het Achterwaterschap, vertelt graag over zijn passie voor weidevogels. ‘Ik ben melkveehouder én natuurliefhebber.’
Nergens in Europa broeden zoveel grutto’s als in Nederland, maar het aantal broedparen staat al jaren onder druk. Om het tij te helpen keren, treffen honderden boeren in de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden op grote schaal beheermaatregelen. Tom is daar, als bestuurslid van Collectief Alblasserwaard/Vijfheerenlanden, nauw bij betrokken.
Kuikenveld
De vrijwillige beheermaatregelen die de boeren treffen, zijn heel divers. Tom: ‘Een belangrijke maatregel is de aanleg van plasdrassen: vochtige weilanden die erg in trek zijn bij de weidevogels en hun kuikens. Inmiddels hebben we hier al meer dan 150 plasdrassen.’ Eromheen ligt vaak kruidenrijk beheer of beweidings- en rustbeheer. Bij rustbeheer maaien de boeren het gras enkele weken later, bijvoorbeeld na 22 mei, of na 1 of 8 juni.
Verder beschermen de boeren elk seizoen een paar duizend legsels. Om te voorkomen dat ze door het vee worden vertrapt of sneuvelen tijdens de werkzaamheden. ‘Als er veel legsels of kuikens zijn, kunnen de boeren ervoor kiezen om een groter deel niet te maaien of te beweiden: een kuikenveld.’ Het beschermen van legsels is mogelijk dankzij de enorme inzet van tientallen vrijwilligers. ‘Daar zijn we heel blij mee. Onze insteek is dat de boeren zoveel mogelijk legsels beschermen, al is dat, te midden van de hectiek van het seizoen, natuurlijk weleens moeilijk. De boeren kunnen op hun dure landbouwgrond niet overal een mooie weidevogelplek ontwikkelen. Hoe graag we dat ook zouden willen.’
Plasdras
‘De aandacht voor weidevogels is me met de paplepel ingegoten’, vertelt Tom, terwijl hij naar z’n plasdras loopt. ‘M’n vader was er al actief mee, als een van de eersten. Meer dan 25 jaar geleden.’ De succesvolle plasdras, zo’n 2,5 hectare groot, ligt nog steeds op dezelfde plek. ‘We hebben ook een sloot met hoger waterpeil, en enkele greppelplasdrassen. En verder kruidenrijk beheer, en veel beweiding. Allemaal voor de weidevogels en hun kuikens.‘
Vliegvlugge kuikens
Tom staat even stil: ‘Het weidevogelbeheer is topsport. Alleen de legsels beschermen, is niet genoeg. Ook de kuikens hebben bescherming nodig. Er zijn veel gevaren voordat de kuikens vliegvlug zijn. Denk aan werkzaamheden op het land, maar ook aan predatie -roof- door bijvoorbeeld de buizerd, kat, kraai, reiger en vos. Verder wordt de oppervlakte landbouwgrond steeds kleiner en minder open. Een open landschap is heel belangrijk voor weidevogels. Grote windmolens, als voorbeeld, kunnen heel bedreigend zijn. In dat complexe speelveld zoeken we onze weg.’
Tom loopt weer verder. Hij is positief over het aantal weidevogels op zijn bedrijf. ‘Enkele jaren geleden hadden we een dip, door vossen hier vlakbij. Inmiddels bevolken weer tientallen broedparen van de grutto, kievit, tureluur en scholekster de beheerde percelen. Maar, zoals gezegd, uiteindelijk gaat het erom dat de kuikens vliegvlug worden.’ Daar is veel voor nodig, zoals een goede afwisseling van graslengtes (mozaïek), voldoende beschikbaar en bereikbaar voedsel, voldoende dekking tegen predatoren en een verantwoord predatorenbeheer. ‘Als je ziet dat alle inspanningen resulteren in vliegvlugge kuikens, dan stimuleert dat enorm. Al dat leven in de polder…’
Weidevogeldrones
Om de legsels en kuikens nog beter te kunnen beschermen, heeft het collectief enkele weidevogeldrones aangeschaft, met hoogwaardige warmtebeeldcamera’s. Tom, lid van een droneteam met vier opgeleide piloten, vond tijdens zijn eerste testvlucht al 14 gruttolegsels. ‘Naast onze plasdras. Vorig jaar hebben we 50 keer gevlogen, vaak vanaf een halfuur voor zonsopkomst. Daardoor konden we extra legsels beschermen, waaronder 100 van de grutto en 25 van de tureluur. We vonden ook legsels van de gele kwikstaart, graspieper en kleine plevier. Verder konden we een paar reekalfjes beschermen.’ Het team werkte ook mee aan de telling van purperreigernesten, in Kinderdijk: 190 stuks. ‘Dat was heel mooi.’
Arbeidsvreugde
Het agrarisch natuur- en landschapsbeheer is voor Tom onomstreden. ‘Het is een hobby, maar ook een volwaardige tweede tak van ons melkveebedrijf met 80 melkkoeien. Door de flinke hoeveelheid beheer, moeten we wel voer aankopen. Daarom is een goede vergoeding voor het beheer echt noodzakelijk.’
‘Weer honderden grutto’s op onze plas!’
Heel wezenlijk vindt Tom de arbeidsvreugde die hij uit het beheer haalt. Met een brede armzwaai: ‘In het vroege voorjaar wemelt het hier van de weidevogels. Aan de hand van plasdrastellingen, uitgevoerd door vrijwilligers van de natuur- en vogelwacht, weten we welke soorten gebruikmaken van onze plasdras. Dit jaar weer honderden grutto’s. Vanuit het hele land komen er vogelaars: op zoek naar grutto’s, kemphanen, groenpootruiters en zeldzame soorten. Zelf geniet ik ook heel erg van baltsende grutto’s boven m’n hoofd, als ik in het land loop. Het geluid van grazende koeien erbij -we beweiden veel- en ik voel me gelukkig.’
Naast het weidevogelbeheer, past Tom veel ander beheer op z’n bedrijf toe. ‘We hebben honderden knotbomen, die we gefaseerd knotten. Zo probeer ik op allerlei manieren de biodiversiteit op ons bedrijf te bevorderen. Daar geniet ik echt van. Zeker als ik merk dat ook ánderen ervan genieten.’
Tekst en foto’s: Marcel Benschop